Serbian Ortodox Church, "Saint Nicholas", South Brisbane, Brisbane, Australia
Srpska Pravoslavna Crkva "Sveti Nikola", Juzni Brizbejn , Brizbejn, Australija.

Veca grupa je odmah posle Svetog Nikole, iste godine, otpocela gradnju crkve u Vajkolu. Crkva je zavrsena i svecano osvecena cinodejstvom Episkopa Dimitrija 24. Aprila 1977. godine.

Tako su u Brizbenu nastale jos dve Crkveno-skolske Opstine koje su se samostalno razvijale, sluzeci Bogu i srpskom Rodu.

KOLO SRPSKIH SESTARA

(U pisanju ovog istorijata koriscena gradja iz knjige “Srbi u Australiji” 1 tom, izdata u Manastiru Novi Kalenic kod Kanbere 1989. godine.)

Srbi u Australiji

Do stvaranje australijske federacije 1901. godine, u toj zemlji bilo je vrlo malo Srba. Jedan od najznacajnijih razloga za to je tada bila velika udaljenost, skup brodski prevoz do tog kontinenta i oskudne informacije o njemu. Istorija doseljavanja Srba u Australiju moze se podeliti u nekoliko razdoblja. Prvo razdoblje je doseljavanje do Prvog svetskog rata, u kome je vrlo malo Srba doslo u ovu zemlju. Najranije useljavanje Srba u Australiju pocinje krajem XIX veka. Medjutim, o tim prvim useljenicima ima vrlo malo podataka. Doseljavali su se mahom Srbi iz Crne Gore, Boke Kotorske, Dalmacije, Hercegovine i Like. Jos pocetkom druge polovine XIX veka pominje se ime Nikole Milovicha koji je bio kopac zlata na zlatnim poljima u zapadnoj Australiji. On se nakon odlaska sa zlatnih polja bavio vocharstvom i vinogradarstvom. Milovich je rodjen u Boki Kotorskoj. Godine 1896. medju kopacima zlata u mestu Kalgurli nasli su se i Tomo Marich iz Hercegovine, Boza i Milan Stanisich, Dusan Chetkovich i mnogi drugi Srbi.

Kada je 1901. godine odrzana prva svetska izlozba, u Sidnej je dosao i cuveni becki filharmonijski orkestar, u kome su bila i dva beogradska muzicara - Markovich i Branisavljevich. Ovi muzicari su tom prilikom ostali u Sidneju. Godine 1905. u zapadnu Australiju dolazi Jovo Spajich iz Hercegovine, a 1909. i Nikola Marich, rodjak pomenutog Tome Maricha. Godine 1911. u Australiju je dosao Zivan Niketich, rodom iz Sumadije.

Prema nekim podacima, pre Prvog svetskog rata u Australiji je bilo oko cetiri hiljade iseljenika s podrucja danasnje Jugoslavije. To su, uglavnom bili, iseljenici iz nasih primorskih krajeva. Preko 80% iseljenika su bili Dalmatinci hrvatskog porekla (Markovich, 1978). Ostatak su, ovim redom, sacinjavali iseljenici iz Makedonije, Slovenije, Hercegovine, Bosne, Vojvodine, Medjumurja, Crne Gore, a najmanje ih je bilo iz Srbije. Prvi doseljenici su, sudechi po mnogo cemu, bili mornari koji su napustili svoje b rodove i nastanili se na ovom tada malo poznatom kontinentu (Tkalcevich, 1978).

U vreme balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, iseljenici juznoslovenskih naroda u Australiji osnivaju Odbor srpsko-crnogorskog Crvenog krsta i preko njega pruzaju materijalnu pomoch starom kraju, Srbima pre svega. Karakteristicno je i to da su u Prvom svetskom ratu poslali i jednu cetu dobrovoljaca, uglavnom Dalmatinaca, iz Australije i Novog Zelanda da se bori na Solunskom frontu. A kad je rat zavrsen Srbi su pruzali jaku moralnu podrsku stvaranju nove drzave - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Jedan broj Srba se borio u Prvom svetskom ratu u okviru jedinica australijske vojske. Pominju se vise imena. Ovde che biti navedena samo cetiri Jovo Spajich, Nikola Marich, Toma Berich i Obren Gudelo. Nikola Marich je, kao dobrovoljac u australijskoj vojsci na frontu u Francuskoj nakon Prvog svetskog rata dobio odlikovanje i besplatno zemlju, na kojoj je kasnije gajio vinovu lozu. Marich je 1929. godine postao i prvi generalni konzul Kraljevine Jugoslavije u Frimantlu kod Perta, i na toj duznosti ostao punih pet naest godina.

Drugo razdoblje doseljavanja, takodje malog broja Srba u Australiju obuhvata vreme izmedju Prvog svetskog rata i zavr-setka Drugog svetskog rata. Kao prvi doseljenici pominju se bracha Pavlovichi iz Hercegovine i Simo Gledich iz Like. Najmasovnije useljavanje je usledilo dvadesetih godina, kada je u SAD uveden sistem kvota za useljenike. Godine 1924. u Australiju dolazi grupa useljenika iz Crne Gore, koji se zaposljavaju na zlatnim poljima i kao sumski radnici. Oni su ziveli u radnickom kampu Karavang. Najv echi broj tada novopridoslih Srba, osim u rudnicima na zlatnim poljima, zaposljava se i u rudnicima u Broken Hilu, Ajron Knobu, Vajali i drugim.

Kako velika ekonomska kriza (1929-1933) nije mimoisla ni Australiju, tako su i Srbi u toj zemlji bili suoceni sa brojnim teskochama. Mnogi od njih su zeleli da se vrate u domovinu, ali nisu mogli da zarade ni za brodsku kartu. U to vreme je i medju Srbima u Australiji povechan broj samoubistava. Pretpostavlja se da je izmedju dva svetska rata bilo u Australiji i Novom Zelandu oko 30 hiljada jugoslovenskih gradjana, opet najvise Hrvata iz Dalmacije, tako da je nacionalni sastav bio u istim proporcijama kao s to je bio i onaj pre Prvog svetskog rata (Markovich, 1978).

Posto su australijski vojnici bili placheni, pouceni iskustvom Prvog svetskog rata, kada su ucesnici nakon zavrsetka rata dobijali imanja besplatno od drzave, u toku Drugog svetskog rata i Srbi su stupili u australijske dobrovoljacke odrede koji su se borili na Srednjem Istoku i Pacifiku. Osim toga, osnovano je posebno telo nazvano Centralni odbor za pomoch Jugoslaviji.

Prema ocenama Mata Tkalcevicha, najvazniji talas iseljavanja Srba u Australiju bio je onaj koji obuhvata period izmedju 1948. i 1955. godine. Cinile su ga grupe ljudi koje su dosle iz raseljenih logora u Nemackoj, Austriji i Italiji. Bilo je tu bivsih ratnih zarobljenika, lica koja su prezivela razne koncentracione logore i logore za prinudne radnike, Srba koji su se borili pod vodjstvom generala Draze Mihailovicha, a koji su bezali na Zapad, ljudi koji su dovedeni na prinudni rad, pa su odbili da se vrate u Jugoslaviju. Jedno od resenja za njih bila je emigracija u prekookeanske zemlje. Nakon posete ministra za imigraciju Australije Kolvela Evropi, gde se upoznao s ljudskim potencijalom koji se nalazio u logorima za izbeglice, Australija formira Komisiju za pregled i prijem emigranata iz Evrope. Australija je ponudila Medjunarodnoj organizacije za izbeglice (IRO) deset britanskih funti po osobi na ime putnih troskova za lica iz logora (Srbi u Australiji, 1990). Razlog je bio u tome sto su Australiji bili pot rebni mladi radnici za obavljanje fizickih poslova. Mnogi pridosli Srbi u Australiji su morali da prikriju godine kako bi bili primljeni na posao u ovoj zemlji. Uz to, oni koji su bili odabrani morali su da potpisu ugovor da che prihvatiti svaki posao koji im se bude nudio u roku od dve godine.

Za razliku od SAD i Kanade, gde su emigranti prepustani sebi i pomochi prijatelja i rodbine, ovi ugovori su imali i dobru stranu za novopridosla raseljena lica iz Evrope buduchi da su garantovali posao i smestaj za pocetak. U to doba, profesije i kvalifikacije raseljenih lica se nisu gledali vech, pre svega, fizicka sposobnost za rad. Prva grupa raseljenih Srba iz evropskih logora, najpre iz logora u Minhenu, stigla je u Pert februara 1948. godine. Iskrcala se u Fremantleu, da bi je odatle prebacili u logor e u kojima su, bar na pocetku, bili teski uslovi zivota. Poslovi na koje su rasporedjivani bili su: secenje secherne trske u Kvinslandu, rad na izgradnji zeleznicke pruge u centralnoj Australiji, seca japije, berba vocha, rad u rudnicima, izgradnja brane u Varagambi i slicno. Tokom 1948. i 1949. stigao je jos jedan broj Srba iz Evrope. U knjizi Srbi u Australiji navodi se da je u dva navrata doslo oko 250 Srba iz logora. Clanovima porodica raseljenih lica bilo je dozvoljeno da dodju u Australiju tek posle 1 953. godine.

Znacajan broj tih raseljenih Srba bio je sa visokim obrazovanjem. Oni su vodili poreklo i iz srednje klase, a imali su pre Drugog svetskog rata dobre pozicije u Jugoslaviji (Tkalcevich, 1978). Medjutim, bas zato su teze mogli da se zaposle u svom pozivu, jer se njihove diplome nisu priznavale. Srpski lekari, na primer, morali su da studiraju na univerzitetima u Australiji jos tri godine kako bi im se priznala diploma, ili pak da rade pet godina u bolnici u nekom zabacenom mestu Australije. I tamo gde nijed an australijski lekar nije hteo da ode, na primer, u Papuu, Nova Gvineja, odlazili su Srbi.

Sledechi, cetvrti talas doseljavanja Srba, koji Tkalcevich oznacava kao drugi veliki talas, dogodio se u Australiji posle 1962. godine. Rec je o ekonomskoj migraciji, u kojoj su vechinu doseljenika cinili nekvalifikovani i polukvalifikovani radnici, mada je medju njima bilo i onih sa srednjim, pa cak i visokim obrazovanjem. Najvechi broj doseljenika u Australiju s kraja sezdesetih i tokom sedamdesetih godina, dolazio je s privremenog rada u Zapadnoj Evropi, posebno iz SR Nemacke. Razlozi njihovog doseljavan ja u Australiju su, kako izvori pokazuju, ekonomske prirode.

Pocetkom osamdesetih godina, s privrednom recesijom i ekonomskom krizom, koja sredinom ove decenije postaje sve ozbiljnija u Jugoslaviji uz znatan porast nezaposlenosti, u Australiju se seli sve vechi broj Srba sa visokim obrazovanjem. Pocetkom druge polovine osamdesetih godina, Australija izbija na prvo mesto po broju iseljavanja Jugoslovena u druge zemlje, cak ispred SAD i Kanade.

Popis stanovnistva Australije pokazuje da je 30. juna 1986. godine u toj zemlji bilo 288,5 hiljada iseljenika iz SFRJ i njihovih potomaka. Zanimljivo je istachi da je preko polovine (150.967) ukupnog broja iseljenika naroda SFRJ u Australiji rodjeno u Jugoslaviji. To je gotovo isto koliko je bilo i u SAD 1980. godine, kada je popisano americko stanovnistvo. Srbi u najvechoj meri zive u Melburnu i Sidneju. Rezultati popisa stanovnistva pokazuju i to da se veliki broj opredelio da ima jugoslovensko poreklo i da, cak, govori "jugoslovenski jezik" kod kuche (preko 70 hiljada). Medju Jugoslovenima u Australiji, najvise je bas Srba. Njihov broj se procenjuje na najmanje 90 hiljada, a moglo bi ih biti najvise 120 hiljada. Zbog toga je za Srbiju i Crnu Goru, Australija veoma znacajna prekookeanska imigraciona zemlja. Naime, u periodu posle Drugog svetskog rata, Australija je uselila oko 200 hiljada lica rodjenih u Jugoslaviji, a SAD nesto preko 171 hiljadu. Ranije se, kao sto je poznato, useljavala pretezno nekvalifi kovana radna snaga. Danas, kada je rec o delu aktivnih useljenika, useljava se, kao i u SAD i Kanadu, znacajan broj visokoobrazovanih i visokostrucnih kadrova. Neki od njih su postigli veliki ugled u drustvenom i politickom zivotu Australije kao, na primer, senator Milivoje E. Lajovich.

Negovanje etnickog identiteta u knjizi Srbi u Australiji se, pored ostalog, i ovako opisuje: raseljeni Srbi iz evropskih logora su odmah, po dolasku u Australiju, "poceli da proizvode hranu" i da se u delikatesnim radnjama snabdevaju salamom, slaninom, svinjskom maschu itd. "Hrana koju su Australijanci pripremali njima se cinila cudna, mast nije plivala na supi (jer je skinuta pre serviranja), a da se jaja prze na vodi nisu ranije videli, povrche kuva u vodi i servira bez masti itd." Njima je sve to izgleda lo tesko svarljivo. Zato su se drzali svog nacina ishrane i svojih obicaja. Krsna slava je bila prilika da se prijatelji okupe i proslave na tradicionalan nacin, slavskim kolacem, uz svechu itd. Iako su godisnja doba obrnuta od onih u Srbiji, Bozich i Uskrs slave po obicajima srpske pravoslavne tradicije. I druga se obelezja cuvaju, narocito na svadbama, krstenjima i slicnim prilikama. Svoju proslost izrazavaju kroz narodne igre koje neguju u folklornim druzinama, dramskim predstavama i slicno. Razume se, s ve velike manifestacije se odigravaju upravo u okviru crkvenoskolskih opstina.

Kao sto je vech pomenuto, malo je Srba bilo u Australiji do kraja Drugog svetskog rata. Uz to, oni nisu bili koncentrisani u jednoj oblasti ove, po teritoriji, ogromne zemlje. U takvim uslovima, nije postojao organizovan crkveni zivot. Pre Drugog svetskog rata, Srbi su odlazili u grcke i ruske pravoslavne crkve, prilikom svih crkvenih obreda. U tom periodu, u Australiji nije bilo ni srpskih pravoslavnih svestenika.

Medju raseljenim Srbima koji su dosli iz Zapadne Evrope nasla su se i svestena lica. U periodu 1948-1953, u Australiju je stiglo pet srpskih svestenika (Svetozar Sekulich, Ilija Bulovan, Milenko Stefanovich, Georgije Djonlich, Budimir Djukich). Dakle, prvi srpski pravoslavni svestenik bio je Svetozar Sekulich. Otac Sekulich je stigao brodom u Sidnej 6. septembra 1948. godine. Inace, pravoslavne crkve u prekookeanskim zemljama potpale su, posle Drugog svetskog rata, pod jurisdikciju Srpskog pravoslavnog epis kopata americko-kanadskog gospodina Dionisija. Americko-kanadska eparhija imala svoj ustav koji je bio odobren od Svetog arhijerejskog sinoda jos 1931. godine (Srbi u Australiji, 1990). Svojim dekretom od 8. decembra 1949. godine Njegovo preosvestenstvo episkop Dionisije postavio je za arhijerejskog namesnika Srpske pravoslavne crkve u Australiji protojereja Bulovana iz Sidneja.

Prva crkveno-skolska opstina Sveti Sava, u Mona Vejlu, u predgradju Sidneja, osnovana je 27. januara 1949. godine. Njen prvi predsednik bio je Mile Canak, a blagajnik Milos Laurich. Sava Srzentich, starosedelac, poklonio je plac za zidanje crkve i crkvenog doma. Kamen-temeljac je osvechen 30. decembra 1951. godine. Uprava je, medjutim, resila da prvo sagradi dom. Tako je prva srpska pravoslavna crkva sazidana u Flemingtonu (Sidnej) dobrovoljnim radom i prilozima Srba, a osvechena je na Uskrs 1954. godine. M ilenko Stefanovich je paroh ove crkve.

Odlukom Svetog arhijerejskog sabora, od juna 1952. godine, crkveno-skolske opstine u Australiji stavljene su pod juris-dikciju Patrijarha srpskog u Beogradu. Iz zdravstvenih razloga arhijerejski namesnik prota Ilija Bulovan je podneo moblu patrijarhu Germanu za razresenje duznosti. Molba je uvazena, a za arhijerejskog namesnika dolazi pertski paroh jerej Petar Rados.

Posto je 1963. godine Sveti arhijerejski sinod americko-kanadsku eparhiju podelio na tri nove eparhije i suspendovao episkopa Dionisija, i u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Australiji je doslo do raskola. Dakle, crkveni spor koji je nastao u Americi 1963. godine, prosirio se i na Australiju i poceo da razara ono sto je do tada bilo nerazoreno - Svetosavsku crkvu. Crkveno skolske opstine: Sveti Nikola iz Blektauna i Sveti Georgije iz Kabramate odlucile su da se pripoje Slobodnoj americko-kanadskoj eparhiji na c ijem je celu bio bivsi episkop Dionisije (SPC Svetog Arhidjakona Stefana, 1983).

Rascep u Srpskoj pravoslavnoj crkvi naneo je neprocenjivu stetu srpskom narodu. Srbi koji su verovali u nepodeljenost Svetosavske crkve i nepromenljivost svetog pravoslavlja ostali su bez mesta za molitvu u Sidneju. Godine 1965. stvorena je crkvena opstina, Svetog arhidjakona Stefana, u zapadnom delu Sidneja zvanom Liverpul. Godine 1975. napravljena je skromna bogomolja.

Pod jurisdikciju americko-kanadske eparhije primljeno je 14 crkveno-skolskih opstina (Svetog Save u Hajndmarsu, Sveti Naum u Njukastlu, Svetog Nikole u Brizbejnu, Svetog Save u Flemingtonu, Svetog V. M. Georgija u St. Albansu, Svete Trojice u Pertu, Svetog B.M. Georgija u Kanberi, Svetog Save u Melburnu, Svetog Nikole u Dzilongu, Svetog Petra i Svetog Pavla u Vodongi, Sv. Jovana Krstitelja u Volongongu, Svete Trojice u Jalornu, Svetog Nikole u Blektaunu i Velikomucenika Georgija u Kabramati).

Cetiri crkveno-skolske opstine potpale su pod jurisdikciju Patrijarsije, i to: Svetog Sava u Pertu, Svetog Save u Adelaidi, Sveti Knez Lazar u Aleksandriji i Svetog

(IZVOD IZ Grecic/Lopusina, "SVI SRBI SVETA")